[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Koncepcja behawiorystyczna - nawet tanajbardziej ortodoksyjna - nie wyklucza by-najmniej możliwości takich zjawisk, jak świa-domość czy ludzkie właściwości, tyle że nierrPST~HOLOGICINE KONCEPCJE CZEOWIEKAmniej jedna ze stron układu badawczego(a zazwyczaj obie) wnosi swoje doświadcze-nia, idiosynkrazje itp., modyfikujące wynikbadań.Czynią to także badacze uważający sięza obiektywnych.Proces badawczy w psy-chologii jest bowiem procesem komunikacyj-nym, stąd też wywodzi się postulat psycholo-gii humanistycznej, nakazujący koncentro-wać uwagę na relacji nadawca - komunikat- odbiorca.Specjaliści analizujący psycholo-gię humanistyczną (por.Paszkiewicz, 1983)wskazują, że można wyodrębnić jej sześć pod-stawowych postulatów:przykłada do nich żadnej wagi.Warto zauwa-żyć, że ta dość uboga w założenia i dość me-chanistyczna koncepcja przyczyniła się doogromnego postępu badań psychologicz-nych, do wypracowania nowych technik ba-dań i ustalenia nowych rygorów poprawnościnaukowej w psychologii.Behawioryzm jestjednym z najważniejszych elementów dorob-ku psychologii w ciągu całych jej dziejów.Opis behawiorystycznej koncepcji człowiekanie może oddać całej złożoności i całego bó-gactwa tego nurtu teoretycznego (zob.np.rozdz.1., 17.i 29.).0 ile koncepcja psychoanalityczna trak-towała człowieka jako ofiarę biologicznieukształtowanych, niekontrolowanych impul-sów wewnętrznych, to koncepcja behawiory-styczna traktuje człowieka jako istotę podpo-rządkowaną wyrokom losu, "pionka" popy-chanego przez cechy sytuacji, przez współ-występowanie bodźców, reakcji i wzmocnień.W jednym koncepcje te są podobne - obie sądeterministyczne.(1)(2)(3)2.2.4Psychologia humanistyczna (4)i jej koncepcja natury ludzkiejPsychologia humanistyczna powstała, jak sięzdaje, w reakcji na behawioryzm.Towarzy-szył jej wieloletni spór między BurrhusemSkinnerem i Carlem Rogersem*.Miał on charakter metodologiczny Zda-niem Rogersa (1902-1987), naturalistycznepodejście do psychologii, typowe dla beha-wioryzmu (zwłaszcza skinnerowskiego), niejest przydatne w psychologii (Rogers, 1961).W psychologii bowiem, twierdził Rogers, niema wiedzy wolnej od podmiotowości: co naj-* Pod sam koniec życia ci dwaj wielcy mężowie psychologiidali wyraz swojemu stosunkowi do recepcji ich dzieła.Skin-ner wyraził żal, że nie został zrozumiany, Rogers natomiastwyraził zachwyt, że dożył dni, kiedy jego idee są powszechnieakceptowane.Wydaje się, że obaj mocno przesadzili w retro-spektywnej ocenie swojej pozycji w świecie nauki.(5)(6)77Postulat upodmiotowienia sytuacji ba-dawczej (badacz i badany stanowią My)- jest to bowiem warunek efektywnej ko-munikacji, a w konsekwencji także po-znania badanego.Postulat dialogu, a nie manipulacji, po-niewai w każdej sytuacji badawczej lu-dzie mogą przejawiać odmienne właści-wości.Postulat komunikacji, zakładający, żeniezbędna jest komunikacja nie tylkoz osobami badanymi, ale także z odbior-cami (na przykład z czytelnikami).Postulat łączenia psychologii jako na-uki z psychologią jako praktyką, cze-go przykładem jest choćby psychote-rapia.Postulat uwzględnienia perspektywybadanego (a nie tylko badacza), jako żezachowanie wyznaczone jest przez aktu-alny obraz rzeczywistości.Postulat odwołania się do empatii jakonajbardziej efektywnego kanału komuni-kacyjnego.Można powiedzieć, że psychologia humani-styczna w pierwszym rzędzie postuluje, jakipowinien być psycholog.Jak zatem przedsta-wia się koncepcja człowieka w psychologiihumanistycznej?Psychologia humanistyczna a priori od-rzuca przekonanie o zewnętrznej sterownościczłowieka (typowe dla behawioryzmu), a po-stuluje - również a priori - założenie o we-76HISTORIA 1 TEORIE PSTCMOLOGICINEW Stanach Zjednoczonych i systematycz-ną krytyką psychologii introspekcyjnej wystąpił Watson (1990/1925), postulujący przy-jęcie nowych standardów naukowej psy-chologii, określonych stopniem obiektywiz-mu badań.Obiektywizm wymaga, aby ichprzedmiotem uczynić to, co obserwowalnei mierzalne, na przykład:(1) wielkość popędu, mierzoną liczbą go-dzin deprywacji ("głodny" w tym ujęciuoznacza tyle, co "od znanej liczby godzinpozbawiony pokarmu");(2) rodzaj reakcji i liczbę powtórzeń, sło-wem - prawdopodobieństwo pojawieniasię reakcji w określonym czasie;(3) wielkość konsekwencji zachowania(wzmocnienia), na przykład ilość pokar-mu, natężenie szoku elektrycznegoi czas jego trwania.Reakcję uruchamia popęd (traktowany obiek-tywnie), podtrzymuje ją natomiastwzmocnie-nie.To, co jest między reakcją i wzmocnie-niem, nie daje się zaobserwować (koncepcjatak zwanej czarnej skrzynki), zatem nie mo-że być przedmiotem naukowej analizy i niewymaga objaśnienia, a w każdym razie niemożna tego uzasadnić ani dowieść.Wiedzao popędzie, reakcji i wzmocnieniach jest ko-niecznym i wystarczającym warunkiem zro-zumienia zachowania.Reszta to hipostazyi spekulacje.Ten punkt widzenia do skrajności dopro-wadził Skinner (1995/1938), którego pracestanowią bodaj najbardziej systematycznyi najbardziej skrajny, a zarazem największywkład do behawiorystycznej koncepcji czło-wieka.W ujęciu Skinnera zachowanie czło-wieka jest odwzorowaniem (niebezpośred-nim i niejednoznacznym) struktury i dyna-miki środowiska.Środowisko jest, wedługniego, aktywne, organizm zaś (człowiek) jestreaktywny Zachowanie uruchamiane jestprzez popęd (podobnie jak w koncepcji psy-choanalitycznej), ale utrwalane i podtrzymy-wane przez wzmocnienie, czyli jakiś obiektlub stan rzeczy redukujący popęd.Zdaniem Skinnera, cech człowieka niemożna opisywać obiektywnie, a zatem w ogó-le nie warto ich opisywać, ponieważ z per-spektywy analizy zachowania nie ma to źad-nego znaczenia.Znaczenie mają natomiastobiektywnie mierzalne cechy sytuacji, wa-runkujące popędy, oraz te czynniki zewnę-trzne, które popęd redukują (a więc wzmoc-nienia).Podstawową rolę w kształtowaniu zacho-wania mają wzmocnienia, szczególnie wzmoc-nienia pozytywne.Z przypadkowo dobranychreakcji utrwaleniu podlega tylko ta, która by-ła wzmacniana.Jest ona odtąd bardziej praw-dopodobna niż inne.Operując wzmocnienia-mi, uzyskuje się kontrolę nad zachowaniem.Powtarzając wzmocnienie lub wycofując je,można efektywnie modyfikować zachowanie.Widać więc, że koncepcja psychologicznaczłowieka w behawioryzmie jest w istociekoncepcją sterowania zewnętrznego.Wielokrotne powtarzanie zachowań sku-tecznych (przynoszących wzmocnienia pozytywne) prowadzi do ukształtowania nawyku [ Pobierz całość w formacie PDF ]
zanotowane.pl doc.pisz.pl pdf.pisz.pl milosnikstop.keep.pl
.Koncepcja behawiorystyczna - nawet tanajbardziej ortodoksyjna - nie wyklucza by-najmniej możliwości takich zjawisk, jak świa-domość czy ludzkie właściwości, tyle że nierrPST~HOLOGICINE KONCEPCJE CZEOWIEKAmniej jedna ze stron układu badawczego(a zazwyczaj obie) wnosi swoje doświadcze-nia, idiosynkrazje itp., modyfikujące wynikbadań.Czynią to także badacze uważający sięza obiektywnych.Proces badawczy w psy-chologii jest bowiem procesem komunikacyj-nym, stąd też wywodzi się postulat psycholo-gii humanistycznej, nakazujący koncentro-wać uwagę na relacji nadawca - komunikat- odbiorca.Specjaliści analizujący psycholo-gię humanistyczną (por.Paszkiewicz, 1983)wskazują, że można wyodrębnić jej sześć pod-stawowych postulatów:przykłada do nich żadnej wagi.Warto zauwa-żyć, że ta dość uboga w założenia i dość me-chanistyczna koncepcja przyczyniła się doogromnego postępu badań psychologicz-nych, do wypracowania nowych technik ba-dań i ustalenia nowych rygorów poprawnościnaukowej w psychologii.Behawioryzm jestjednym z najważniejszych elementów dorob-ku psychologii w ciągu całych jej dziejów.Opis behawiorystycznej koncepcji człowiekanie może oddać całej złożoności i całego bó-gactwa tego nurtu teoretycznego (zob.np.rozdz.1., 17.i 29.).0 ile koncepcja psychoanalityczna trak-towała człowieka jako ofiarę biologicznieukształtowanych, niekontrolowanych impul-sów wewnętrznych, to koncepcja behawiory-styczna traktuje człowieka jako istotę podpo-rządkowaną wyrokom losu, "pionka" popy-chanego przez cechy sytuacji, przez współ-występowanie bodźców, reakcji i wzmocnień.W jednym koncepcje te są podobne - obie sądeterministyczne.(1)(2)(3)2.2.4Psychologia humanistyczna (4)i jej koncepcja natury ludzkiejPsychologia humanistyczna powstała, jak sięzdaje, w reakcji na behawioryzm.Towarzy-szył jej wieloletni spór między BurrhusemSkinnerem i Carlem Rogersem*.Miał on charakter metodologiczny Zda-niem Rogersa (1902-1987), naturalistycznepodejście do psychologii, typowe dla beha-wioryzmu (zwłaszcza skinnerowskiego), niejest przydatne w psychologii (Rogers, 1961).W psychologii bowiem, twierdził Rogers, niema wiedzy wolnej od podmiotowości: co naj-* Pod sam koniec życia ci dwaj wielcy mężowie psychologiidali wyraz swojemu stosunkowi do recepcji ich dzieła.Skin-ner wyraził żal, że nie został zrozumiany, Rogers natomiastwyraził zachwyt, że dożył dni, kiedy jego idee są powszechnieakceptowane.Wydaje się, że obaj mocno przesadzili w retro-spektywnej ocenie swojej pozycji w świecie nauki.(5)(6)77Postulat upodmiotowienia sytuacji ba-dawczej (badacz i badany stanowią My)- jest to bowiem warunek efektywnej ko-munikacji, a w konsekwencji także po-znania badanego.Postulat dialogu, a nie manipulacji, po-niewai w każdej sytuacji badawczej lu-dzie mogą przejawiać odmienne właści-wości.Postulat komunikacji, zakładający, żeniezbędna jest komunikacja nie tylkoz osobami badanymi, ale także z odbior-cami (na przykład z czytelnikami).Postulat łączenia psychologii jako na-uki z psychologią jako praktyką, cze-go przykładem jest choćby psychote-rapia.Postulat uwzględnienia perspektywybadanego (a nie tylko badacza), jako żezachowanie wyznaczone jest przez aktu-alny obraz rzeczywistości.Postulat odwołania się do empatii jakonajbardziej efektywnego kanału komuni-kacyjnego.Można powiedzieć, że psychologia humani-styczna w pierwszym rzędzie postuluje, jakipowinien być psycholog.Jak zatem przedsta-wia się koncepcja człowieka w psychologiihumanistycznej?Psychologia humanistyczna a priori od-rzuca przekonanie o zewnętrznej sterownościczłowieka (typowe dla behawioryzmu), a po-stuluje - również a priori - założenie o we-76HISTORIA 1 TEORIE PSTCMOLOGICINEW Stanach Zjednoczonych i systematycz-ną krytyką psychologii introspekcyjnej wystąpił Watson (1990/1925), postulujący przy-jęcie nowych standardów naukowej psy-chologii, określonych stopniem obiektywiz-mu badań.Obiektywizm wymaga, aby ichprzedmiotem uczynić to, co obserwowalnei mierzalne, na przykład:(1) wielkość popędu, mierzoną liczbą go-dzin deprywacji ("głodny" w tym ujęciuoznacza tyle, co "od znanej liczby godzinpozbawiony pokarmu");(2) rodzaj reakcji i liczbę powtórzeń, sło-wem - prawdopodobieństwo pojawieniasię reakcji w określonym czasie;(3) wielkość konsekwencji zachowania(wzmocnienia), na przykład ilość pokar-mu, natężenie szoku elektrycznegoi czas jego trwania.Reakcję uruchamia popęd (traktowany obiek-tywnie), podtrzymuje ją natomiastwzmocnie-nie.To, co jest między reakcją i wzmocnie-niem, nie daje się zaobserwować (koncepcjatak zwanej czarnej skrzynki), zatem nie mo-że być przedmiotem naukowej analizy i niewymaga objaśnienia, a w każdym razie niemożna tego uzasadnić ani dowieść.Wiedzao popędzie, reakcji i wzmocnieniach jest ko-niecznym i wystarczającym warunkiem zro-zumienia zachowania.Reszta to hipostazyi spekulacje.Ten punkt widzenia do skrajności dopro-wadził Skinner (1995/1938), którego pracestanowią bodaj najbardziej systematycznyi najbardziej skrajny, a zarazem największywkład do behawiorystycznej koncepcji czło-wieka.W ujęciu Skinnera zachowanie czło-wieka jest odwzorowaniem (niebezpośred-nim i niejednoznacznym) struktury i dyna-miki środowiska.Środowisko jest, wedługniego, aktywne, organizm zaś (człowiek) jestreaktywny Zachowanie uruchamiane jestprzez popęd (podobnie jak w koncepcji psy-choanalitycznej), ale utrwalane i podtrzymy-wane przez wzmocnienie, czyli jakiś obiektlub stan rzeczy redukujący popęd.Zdaniem Skinnera, cech człowieka niemożna opisywać obiektywnie, a zatem w ogó-le nie warto ich opisywać, ponieważ z per-spektywy analizy zachowania nie ma to źad-nego znaczenia.Znaczenie mają natomiastobiektywnie mierzalne cechy sytuacji, wa-runkujące popędy, oraz te czynniki zewnę-trzne, które popęd redukują (a więc wzmoc-nienia).Podstawową rolę w kształtowaniu zacho-wania mają wzmocnienia, szczególnie wzmoc-nienia pozytywne.Z przypadkowo dobranychreakcji utrwaleniu podlega tylko ta, która by-ła wzmacniana.Jest ona odtąd bardziej praw-dopodobna niż inne.Operując wzmocnienia-mi, uzyskuje się kontrolę nad zachowaniem.Powtarzając wzmocnienie lub wycofując je,można efektywnie modyfikować zachowanie.Widać więc, że koncepcja psychologicznaczłowieka w behawioryzmie jest w istociekoncepcją sterowania zewnętrznego.Wielokrotne powtarzanie zachowań sku-tecznych (przynoszących wzmocnienia pozytywne) prowadzi do ukształtowania nawyku [ Pobierz całość w formacie PDF ]