Ciara Stefan Senatorowie i dygnitarze koronni w drugiej polowie XVII wieku

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Dostałjedynie tenutę dolińską i Kamionkę Strumiłową w województwie ruskim.Przede wszystkim jednak dwór pominął Aleksandra Koniecpolskiego w stara�niach o buławę polną.Dostał ją Stanisław Lanckoroński po otrzymaniuprzez Stanisława Rewerę Potockiego buławy wielkiej w 1654 r.Wywołane tymwielkie rozgoryczenie Aleksandra miało być głównym motywem jego przejściawraz z wojskiem kwarcianym w szeregi szwedzkie jesienią 1655 r.Gdy popewnym czasie powrócił na stronę polską, otrzymał krzesło wojewody sando�mierskiego.Może awansowałby jeszcze wyżej, gdyby nie przedwczesna śmierćw 1659 r., w wieku zaledwie 39 lat.Kończąc opis kariery AleksandraKoniecpolskiego trudno nie wspomnieć o jego małżeństwie z Joanną Barbarąz Zamoyskich.Zawarta w 1642 r.intercyza przedślubna ustalała dla Zamoy�skiej posag w wysokości 500000 złp.najwyższy chyba w tym okresie w Koro�nie.Wejście w parantelę z tym rodem miało w przyszłości istotne znaczenie dlaKoniecpolskich objęli oni ukraińskie włości Zamoyskich, włączyli się dokonfliktu o ordynację zamojską.Jedyny syn Aleksandra, który dożył wieku dojrzałego, Stanisław (drugi synSamuel zmarł w młodości), był dziedzicem ogromnych dóbr gromadzonychprzez hetmana, swego dziada i imiennika.Ponadto po Janie Sobiepanie"Zamoyskim odziedziczył dobra pawołockie i Szarogródczyznę, a po Ostrog-skich (jego babką ze strony macierzystej była Katarzyna Ostrogska) dobraw województwie wołyńskim (m.in.Równe i połowę Ostroga) i sandomierskim(m.in.Chrząstków).Stanisław uchodził za człowieka miernych zdolności, nieuzyskał początkowo poważniejszych sukcesów pod względem rangi sprawowa�nych urzędów godność oboznego koronnego i wojewody podolskiego73Starania o starostwo wiślickie zob.rozdz.I, przyp.17.O próbie uzyskania starostwaprzemyskiego przez Aleksanda Koniecpolskiego wiadomo z listu doń Stanisława %7łyznowskiego,notariusza, z 2 VIII 1652.AZ, nr 2864, s.123-124.156zdawały się stanowić kres jego możliwości w zakresie kariery urzędniczej.Dwastarostwa: dolińskie, odziedziczone po ojcu, i bełskie, stanowiły pewnąrekompensatę utraconych po 1672 r.dochodów z większości dóbr położonychna ziemiach południoworuskich (ok.300 miast i wsi o łącznej dochodowościrzekomo ok.650 tys.złp.)74.Na sytuację Stanisława juniora poważny wpływmiało niezwykle korzystne małżeństwo z Eugenią Katarzyną Wiśniowiecką,córką Dymitra, hetmana i kasztelana krakowskiego (200000 złp.posagu).Protekcja teścia oraz odstąpienie królewiczowi Jakubowi Brodów i Podhorcówsprawiły, że po śmierci Wiśniowieckiego został kasztelanem krakowskim.Wykonał zatem bardzo duży skok" awansując z piętnastego miejsca wśródsenatorów świeckich na pierwsze.W pokoleniu Aleksandra znalazło się z tegorodu oprócz niego także 3 innych senatorów oraz 1 dygnitarz: stryjecznibracia, Jan Aleksander (koniuszy koronny, wojewoda bracławski i sieradzki)oraz Stanisław Karol (wojewoda parnawski), a z bocznej linii Koniecpolskich2 synowie Stefana pułkownika królewskiego, Andrzej, pisarz polny, i Stanis�ław Franciszek, kasztelan bracławski, znany wskutek skandalu małżeńskiegoz Mechtyldą de B�kop.W tym pokoleniu Koniecpolscy nie zrobili poważniejszej kariery politycz�nej.Nie dzierżyli też większej liczby królewszczyzn, a niektórzy nie mieli ichzapewne wcale (Stanisław Franciszek i Andrzej?).Małżeństwami wiązali sięzarówno z rodami senatorskimi, jak i niesenatorskimi.Jeśli chodzi o tepierwsze, bardzo charakterystyczne były parantele potomków wojewodybełskiego Krzysztofa jego córek, Anieli Febronii i Zofii, oraz syna JanaAleksandra.Wszystkie małżeństwa były senatorskie, ale z senatorami i córkądygnitarza pierwszego, najwyżej drugiego pokolenia.Można przypuszczać, żeprzyniosły więcej splendoru i innych korzyści rodom Wielopolskich (małżeńst�wo Anieli z Janem), Załuskich (małżeństwo Zofii z Aleksandrem, wojewodąrawskim) i Rzewuskich (z których pochodziła żona Jana Aleksandra) niżsamych Koniecpolskich.Najsilniejszą pozycję zachowali Koniecpolscy, kon�kretnie przede wszystkim Jan Aleksander, pod względem majątku dziedziczne�go.Augustowi II zaimponował Jan Aleksander jako szlachcic polski, któryma tyle dóbr, jak wielka [jest] Saksonia"75.Był to jednak ostatni przedstawi�ciel Koniecpolskich herbu Pobóg.74Pamiętniki o Koniecpolskich.s.366 375: Connotatio dóbr dziedzicznych Jaśnie Wielmoż�nego Jego Mości Pana Stanisława Koniecpolskiego.które ex vi pactorum z cesarzem tureckim[1672] avelluntur.Oblata donacyi całego majątku przez Stanisława Koniecpolskiego, kasztelanakrakowskiego.na rzecz Jana Koniecpolskiego, w roku 1682 uczynionej.75P.Zieleznicki, Krok ostatni olbrzymski Poboga Starożytnego albo Jaśnie WielmożnejKoniecpolskich podkowy, Lublin 1725, cyt.za biogramem przez J.Gierowskiego, PSB, t.XIII, s.521.W 1690 r.Jan Aleksander Koniecpolski dokonał donacji połowy Jarosławszczyzny (połowaJarosławia i 13 wsi) na rzecz Marii Kazimiery, królowej polskiej, jako byłej małżonki JanaZamoyskiego, po którym spadkobiercą został był Stanisław Koniecpolski, kasztelan krakowski".Pamiętniki o Koniecpolskich, s.395 398.157W drugiej połowie XVII w.Koniecpolscy wprawdzie zasilili kadrę senator�sko-dygnitarską stosunkowo znaczną liczba przedstawicieli, jednak nie zdołali(poza Aleksandrem i Stanisławem juniorem, i to przez krótki okres) osiągnąćkrzeseł najwyższych.Nie zdołali też utrzymać zgromadzonych przez wielkiegohetmana Stanisława królewszczyzn (co prawda częściowo z przyczyn obiektyw�nych odpadnięcie Zadnieprza od Rzeczypospolitej).Nawet tak trwałyelement wpływu na pozycję rodu, jak koligacje, uległ jakby pewnemu zachwia�niu, gdy na przełomie XVII i XVIII w.zamiast paranteli z Lubomirskimi,Zamoyskimi, Wiśniowieckimi etc.pojawiły się związki z dynamicznymi rodamio niedawnej przynależności do kręgu senatorsko-dygnitarskiego.Możliwe, żew koligacjach z tymi rodami widziano szansę podniesienia politycznegoznaczenia rodu.Największym sukcesem Koniecpolskich w badanej epoce było nie tylkoutrzymanie, ale i znaczne pomnażanie dzięki spadkobraniu dziedzicznejfortuny rodu.Obejmowała ona liczne kompleksy dóbr rozsiane po terytoriumKorony między górną Wartą, Wisłą i Pilicą na zachodzie a Dnieprem, Bohemi Dniestrem na wschodzie.Pewne włości mieli Koniecpolscy również w powie�cie pińskim w województwie brzeskolitewskim [ Pobierz całość w formacie PDF ]

Pokrewne